Tylko prawidłowo wykonane badania laboratoryjne dają gwarancję prawidłowego rozpoznania i podjęcia odpowiedniego leczenia. Tymczasem ok. 75% błędów powstaje jeszcze przed badaniami (na etapie przed laboratoryjnym) i wynika z niewiedzy pacjenta i niewłaściwego przygotowania się do badań.

- Pacjent powinien mieć świadomość, że zarówno niewłaściwa dieta (głodzenie lub spożycie posiłku bezpośrednio przed badaniem), jak i przyjmowane leki mają istotny wpływ na wynik badań laboratoryjnych. Przykładowo, po posiłku rośnie stężenie glukozy, triglicerydów, hormonu wzrostu, gastryny i wapnia jonizowanego, spada natomiast stężenie fosforanów, bilirubiny, kwasu moczowego, potasu i chlorków. Parametry biochemiczne, hematologiczne i koagulologiczne podlegają również zmianom w okresie cyklu menstruacyjnego oraz w ciąży – tłumaczy dr n. med. Dariusz Rembisz, internista, specjalista medycyny rodzinnej i dietetyk, dyrektor ds. medycznych Szpitala im. Św. Elżbiety w Warszawie

Co może powodować błędy podczas badań w laboratorium:

• niewłaściwe pobranie materiału (np. do nieodpowiednich probówek),

• błędne oznakowanie probówek,

• niewłaściwy transport i przechowywanie materiału,

• zbyt późne oddzielenie surowicy lub osocza od elementów morfotycznych,

• niewłaściwe warunki wirowania,

• niewłaściwe zabezpieczenie próbek (np. parowanie próbek w niezamkniętych probówkach).

Jakość badania analitycznego uzależniona jest także od wielu czynników biologicznych, które w sposób istotny wpływają na wartości referencyjne. Tymi czynnikami są m.in.:

• płeć pacjenta – wartości referencyjne dla niektórych parametrów, takich jak kreatynina
  w surowicy czy hormony płciowe, są różne dla mężczyzn i kobiet,

• wiek pacjenta – różne wartości referencyjne dla wielu parametrów biochemicznych, dla noworodków, dzieci i osób dorosłych, np. aktywność fosfatazy alkalicznej, fosfor nieorganiczny, immunoglobuliny,

• dieta – różnice sposobu odżywiania, próbki od osób głodzonych lub pobrane bezpośrednio po posiłku nie odzwierciedlają aktualnego stanu pacjenta,

• czas pobrania próbki – wpływ zmienności biologicznej na sekrecję hormonów, rytm dobowy, przyjmowanie posiłków,

• wysiłek fizyczny – wzrost H+, NH4+ i mleczanu po wysiłku fizycznym,

• przyjmowane leki – interferencja bezpośrednio w reakcje chemiczne lub pośrednio w inne etapy postępowania analitycznego, np. witamina C wpływa na oznaczanie cukru w moczu metodami redukcyjnymi, środki cieniujące stosowane w radiologii przez długi czas zniekształcają wyniki w badaniach diagnostycznych czynności tarczycy.

Czy pacjent może coś zrobić, aby uniknąć błędów podczas badań?

O co personel laboratorium powinien zapytać pacjenta przed badaniami – wyjaśnia dr Andrzej Marszałek, dyrektor medyczny laboratoriów Synevo:

Czy jest na czczo? – szczególnie istotne przy badaniu stężenia glukozy, profilu lipidowego, ale morfologia (wzrost leukocytozy) i lipemia również mają wpływ na wynik badania większości parametrów.

Czy spożywał alkohol lub inne używki w okresie poprzedzającym badanie? – zaburzenia wodno-elektrolitowe

Czy aktualnie przyjmuje leki mogące mieć wpływ na wynik badania (np. doustne antykoagulanty w przypadku badania układu krzepnięcia)? – monitorowanie leków (tak bezpośrednio, jak i monitoring efektu).

Czy w okresie ostatnich kilku dni wykonywano u niego inne procedury diagnostyczno-terapeutyczne mogące mieć wpływ na wynik badania? – np. badanie rektalne w przypadku oznaczania PSA

Czy powinien odpocząć? – stres, pozycja mogą wpływać na zmianę stężeń np. glukozy.

- Aby zapobiec błędom już na etapie przed laboratoryjnym, dobre laboratoria przygotowują procedury i instrukcje dla personelu, a pacjenci mogą w nich liczyć na merytoryczne informacje dotyczące właściwego przygotowania do badania – dodaje dr Andrzej Marszałek.